Laatste update: 5/03/2024
Werken in besloten ruimten brengt aanzienlijke risico's met zich mee. Het gaat om krappe ruimtes met beperkte luchtcirculatie, smalle doorgangen en extra risico's.
Deze ruimten zijn vaak moeilijk toegankelijk, hebben beperkte uitgangsmogelijkheden en kunnen een gevaarlijke atmosfeer bevatten.
In dit artikel geven we meer info rond de gevaren die besloten ruimten met zich meebrengen en welke maatregelen er genomen moeten worden om veilig te werk te gaan.
De definitie van een besloten ruimte
Een ruimte is besloten als het niet bestemd is voor langdurig verblijf, het een besloten karakter heeft, met een potentieel gevaarlijke atmosfeer en moeilijk toegankelijk is. Met een gevaarlijke atmosfeer wordt bedoeld een atmosfeer die aanleiding kan geven tot intoxicatie, verstikking en brand of explosie.
Een besloten ruimte is met andere woorden een werkplek die moeilijk te betreden is en die normaal niet bedoeld is voor mensen. Toch is het soms nodig om deze te betreden voor bijvoorbeeld een reparatie, onderhoud, reiniging of inspectie.
Voorbeelden van besloten ruimtes zijn tunnels, putten, pijpleidingen, rioleringen, kruipkelders, kluizen, bunkers, inspectie- en bouwputten, lading -of brandstoftanks op schepen, silo’s en andere opslagtanks.
Besloten ruimtes kunnen dus zowel onder- als bovengronds zijn en hebben beperkte in- en uitgangsmogelijkheden, en dus ook beperkte evacuatiemogelijkheden. Hierdoor kan je niet op elk moment weg uit de ruimte en krijg je te maken met verschillende risico’s
Als je niet zeker bent of jouw ruimte als besloten kan worden beschouwd, ga je er best van uit dat het een besloten ruimte is.
8 gevaren bij betreding van een besloten ruimte
Wanneer je een besloten ruimte moet betreden, is het belangrijk om rekening te houden met de (vaak onzichtbare) risico’s van deze ruimte.
De meest voorkomende risico’s vind je hieronder terug.
#1: Verstikking
Het voornaamste gevaar in een besloten ruimte is verstikking. Hiervan is sprake wanneer de zuurstofconcentratie lager is dan 19%. Het gevaarlijke is dat je zintuigen dit niet waarnemen. Je raakt bewusteloos en herkent de gevaren niet meer.
Risico's bij laag zuurstofniveau:
- Onvoldoende ventilatie kan leiden tot een zuurstoftekort., het drogen van verf of slecht geblokkeerde leidingen laten gassen vrij die de zuurstof wegdrijven.
- Sommige lasprocessen brengen ook gevaarlijke gassen met zich mee. Wanneer je die niet kan afdrijven, vormen ze een risico.
- De aanwezigheid van inerte gassen zoals stikstof of kooldioxide veroorzaken ook zuurstoftekort. In sommige gevallen kan hier ook brand- of explosiegevaar voorkomen , omdat de hoeveelheid lucht ook niet té hoog mag zijn.
#2: Brand en explosiegevaar
Wanneer de zuurstofconcentratie hoger is dan 21% OF 23,5%, is er kans op brand- of explosiegevaar. In een besloten ruimte, waar bijvoorbeeld de zuurstofconcentratie 30% bedraagt, kan één vonk voldoende zijn om een katoenen overall binnen een minuut te doen ontvlammen.
Een van de meest voorkomende oorzaken van een te hoog zuurstofgehalte is het onjuiste gebruik van las -of snijapparatuur. Brandbare en explosieve stoffen die zich in afgesloten ruimten kunnen bevinden zijn bijvoorbeeld verven, oplosmiddelen, (resten van) materialen en poetslappen, alsook vrijkomend gas of zuurstof uit slecht afgesloten gas- en zuurstofflessen of resten van de inhoud van de ruimte zelf. Ontsteking kan plaatsvinden door ontlading van statische elektriciteit of gebruik van gereedschap dat niet antistatisch is. Met gasdetectieapparatuur detecteer je gevaarlijke dampen en gassen vóór en tijdens het betreden van de besloten ruimte.
#3: Vergiftiging / gevaarlijke gassen
Vergiftigingsverschijnselen treden op bij blootstelling aan gevaarlijke stoffen. Deze effecten kunnen direct optreden na blootstelling, maar soms ze pas na langere tijd merkbaar. Deze schadelijke stoffen dringen je lichaam binnen via de longen, mond of huid. Blootstelling aan schoonmaakmiddelen, schilderwerken, elektrisch lassen of werkzaamheden op vervuilde grond kan leiden tot het vrijkomen van gevaarlijke stoffen of gassen. Om je te beschermen tegen het inademen van schadelijke stoffen is het belangrijk goede adembescherming te dragen.
#4: Elektrocutie
Elektrocutie ontstaat wanneer je voorwerpen aanraakt die onder elektrische spanning staan. Het risico op elektrocutie is hoog wanneer elektrisch gereedschap of kabels beschadigd zijn, bijvoorbeeld door afknelling. Ook wanneer beschadigde kabels contact maken met metalen delen of wanden van een besloten ruimte komen ze onder spanning te staan.
#5: Hittestress
Hittestress ontstaat wanneer je niet meer in staat bent om je lichaamstemperatuur te reguleren vanwege hoge temperaturen en luchtvochtigheid. De oorzaken hiervan kunnen variëren, zoals stralingshitte, vochtigheid, of het dragen van beschermende kleding zoals gaspakken. Dit kan leiden tot 'warmteziektes', zoals hitte-uitputting of hittekramp. In omgevingen met extreme warmte, zoals motorcompartimenten, is het essentieel om voldoende water te drinken om de transpiratie te compenseren, bij voorkeur elke 15 à 20 minuten. Koelvesten zijn ideaal om hittestress te voorkomen.
#6: Beknelling
In besloten ruimtes is de toegangsopening vaak erg smal en kan het moeilijk zijn om erdoorheen te komen. Beknelling kan dan ontstaan door:
- Vernauwde in- en uitgangen
- Beperkte ruimte op de werkplek
- Transport van materiaal
- Gebruik van speciale PBM's zoals gasdichte overalls, die veel ruimte innemen maar cruciaal zijn
#7: Lawaai
Toestellen zoals persluchtgereedschap of lasapparaten genereren heel wat lawaai. Door de hoge resonantie (weerklinken van geluid) in een besloten ruimte kom je al snel boven de 80 decibel. Goede gehoorbescherming is dus zeker op z’n plaats bij werkzaamheden in een besloten ruimte.
#8: Struikelen en vallen
Vaak moet er op hoogte worden gewerkt omdat de toegang tot de besloten ruimte zich boven bevindt. Ook binnen in de ruimte worden regelmatig stellingen of ladders gebruikt. Het dragen van valbeveiliging en een veiligheidshelm, speciaal voor werken op hoogte, is daarom van cruciaal belang bij het betreden van een besloten ruimte.
Bij werkzaamheden op verschillende niveaus bestaat het risico dat gereedschap, losse voorwerpen of puin naar beneden vallen. Het dragen van een helm is daarom absoluut noodzakelijk om je te beschermen tegen vallende voorwerpen.
Lees ook: Hoe inspecteer je je valharnas?
Hoe kan je veilig een besloten ruimte betreden?
Veilig betreden van een besloten ruimte vereist zorgvuldige planning en uitvoering van verschillende veiligheidsmaatregelen. Zowel organisatorische als praktische aspecten moeten worden overwogen om de risico's tot een minimum te beperken en de veiligheid van alle betrokkenen te waarborgen.
Organisatorisch
Organisatorisch gezien is een grondige risicoanalyse essentieel voordat de ruimte wordt betreden:
- Gedetailleerde risico-inventarisatie en -evaluatie van alle mogelijke gevaren in de betreffende besloten ruimte
- Bijzondere aandacht voor bijzondere werkzaamheden die extra gevaren met zich meebrengen of de aanwezige gevaren vergroten zoals lassen, snijden, branden, verven, lijmen en elektrotechnische werkzaamheden
- Regelmatige metingen om de atmosferische omstandigheden te controleren zijn cruciaal om gevaarlijke situaties tijdig te identificeren.
Het vaststellen van protocollen en het opleiden van alle betrokkenen zijn eveneens van vitaal belang. Elk teamlid moet op de hoogte zijn van zijn rol en verantwoordelijkheden, en er moet voor elke betreding een gedetailleerde werkvergunning worden afgegeven en ondertekend door alle partijen. Regelmatige trainingen over risico's, correct gebruik van apparatuur en noodsituatieprocedures dragen bij aan een verhoogd bewustzijn en verminderen het risico op incidenten.
Praktisch
Praktisch gezien moeten verschillende maatregelen worden genomen voordat de ruimte wordt betreden. Dit omvat het uitschakelen en vergrendelen van alle mogelijke bronnen van invloed op de omstandigheden binnen de ruimte, het adequaat ventileren van de ruimte om giftige stoffen af te voeren en het zuurstofniveau op peil te houden, en het uitvoeren van metingen om te controleren op aanwezigheid van gevaarlijke stoffen.
Communicatie tussen de betreder(s) en toezichthouder is van essentieel belang, waarbij verschillende middelen zoals klopsignalen, walkietalkies of mobiele telefoons kunnen worden gebruikt. Het gebruik van explosievrije elektrische apparatuur en het hebben van noodverlichting en blusmiddelen zijn ook cruciaal om snel en adequaat te kunnen reageren in geval van nood.
Daarnaast vermijd je ook best het langdurig werken in gesloten ruimtes. Indien je toch een besloten ruimte moet betreden omdat er geen andere oplossing is, zorg je ervoor dat al zoveel mogelijk voorbereidingen buiten de ruimte gebeuren, zodat het werken in de besloten ruimte zo kort mogelijk is.
Een samenvatting:
- Maak een risicoanalyse
- Tref de nodige voorbereidingen en voorzie de nodige materialen
- Houd de duur zo kort mogelijk
- Zorg voor constant toezicht en alertheid
- Zorg voor opleiding en training van alle betrokkenen
Persoonlijke beschermingsmiddelen voor veilig werken in besloten ruimtes
Naast bovenstaande maatregelen, is het noodzakelijk om ook de juiste Persoonlijke Beschermingsmiddelen (PBM’s) te gebruiken om alle risico’s te voorkomen in de specifieke werksituaties. De keuze van PBM’s wordt bepaald door de Risico-Inventarisatie en -Evaluatie (RI&E), waarbij men kijkt naar de aanwezige risico’s en de ernst van het gevaar.
Bij het werken in besloten ruimtes kan je dan denken aan: adembescherming om de zuurstoftoevoer te waarborgen, bescherming tegen gevaarlijke stoffen, het dragen van een veiligheidshelm om letsel door vallende voorwerpen te voorkomen, en het gebruik van chemische pakken om blootstelling aan schadelijke materialen te minimaliseren.
PBM’s voor:
Betreden en verlaten van een besloten ruimte
- Gasdetectors: met gasdetectors detecteer je gevaarlijke dampen en gassen vóór en tijdens het betreden van de besloten ruimte.
- Afbakeningsmateriaal: met afbakeningsmateriaal creëer je een visuele werkplek en zet je de omgeving rond de ingang van de besloten ruimte af.
- Lock Out Tag Out: dankzij LoTo vergrendelsystemen vermijd je het accidenteel openen van leidingen.
- Valbeveiliging
- Harnas 2-punt Exofit Rescue met spreider: dit reddingsharnas is makkelijk aan te trekken, comfortabel en veilig. Met uniek revolversysteem, anti-trauma straps en snelsluitingen. De 2 haken op de schouderbanden maakt het ideaal voor redding uit besloten ruimten (slachtoffer komt recht naar boven), in combinatie met de spreider voor rescue harnas.
- Driepoot AM100 met accessoires: Driepoot AM 1 met aluminium poten met kokerprofiel om zo licht mogelijk te zijn. De vier oogbouten in de kop kunnen als ankerpunt gebruikt worden. Verstelbaar van 1,35 tot 2,35 meter en berekend op 2 personen, die samen tot 500 kg mogen wegen. Daarnaast kan je gebruik maken van alle accessoires
- Lier AT200 (20 meter)
- Valblok Rebel (15 meter)
- Valblok Rebel Inox (15 meter)
- Adaptor om valblok Rebel te monteren op poot van driepoot AM100
- Katrol AT052
- Davit Arm groot en klein: Davit Arm uit 5 delen is de ultieme oplossing voor heffen en veiligheid. Met een verstelbare mast, lichtgewicht ontwerp en eenvoudige lierinstallatie. Een universeel ankerpunt en soepele kabelgeleiding voor een ongeëvenaarde veelzijdigheid en veilige toegang tot besloten ruimtes. We bieden zowel een grote Davit arm als een kleine Davit arm aan.
- Rollgliss touw (30 meter): Afdaal/evacuatieset Rollgliss met een 9 mm kernmanteltouw van 30 meter. De Rollgliss is op te hangen aan de ogen van driepikkel Rollgliss of m.b.v. een ander verankeringspunt. Standaard voorzien van een 3:1 reductie die het ophalen en afdalen lichter maakt met een totale afdaallengte van 10 meter.
Veilig werken in een besloten ruimte
- Adembescherming
- Spaciani set SK 1203: Deze vluchtkap op perslucht zorgt voor ultieme bescherming in besloten ruimtes voor 15 minuten lang. Met geïntegreerd halfmasker en automatische activering bij opening. Weegt slechts 6 kg.
- Persluchtapparaat van MSA: de M1 Pro Single Line en de Compact M1 zijn persluchtapparaten die voorzien in omgevingsonafhankelijke ademlucht en overdruk in het volmasker. De M1 heeft een ergonomische rugplaat voor maximum 2 flessen met schouder- en heupbanden met comfortkussens. De Compact M1 heeft een basis rugplaat voor maximum 1 fles met schouder- en heupbanden zonder comfortkussens met kunststof sluitingen.
- Persluchtkar van Spasciani 1043498: een persluchtkar met 2 flessen van 6L met 300 bar en een 50 m slang op haspel.
- Gasdetectors: met deze gasdetectors detecteer je gevaarlijke dampen en gassen tijdens het betreden van de besloten ruimte.
- Koelvesten: draag een koelvest om hittestress te voorkomen bij het betreden van een besloten ruimte.
- Chemische kleding: chemische wegwerp of herbruikbare overalls beschermen je lichaam bij risico op gevaarlijke vloeistoffen of dampen.
- Veiligheidshelm: deze superlichte veiligheidshelm en geventileerde veiligheidshelm, beide vervaardigd uit sterke ABS, bieden een hoog beschermingsniveau bij het betreden van een besloten ruimte.
Redding uit een besloten ruimte
- Valbeveiliging
- Harnas 2-punt Exofit Rescue met spreider: dit reddingsharnas is makkelijk aan te trekken, comfortabel en veilig. Met uniek revolversysteem, anti-trauma straps en snelsluitingen. De 2 haken op de schouderbanden maakt het ideaal voor redding uit besloten ruimten (slachtoffer komt recht naar boven), in combinatie met de spreider voor rescue harnas.
- Driepoot AM100 met accessoires: Driepoot AM 1 met aluminium poten met kokerprofiel om zo licht mogelijk te zijn. De vier oogbouten in de kop kunnen als ankerpunt gebruikt worden. Verstelbaar van 1,35 tot 2,35 meter en berekend op 2 personen, die samen tot 500 kg mogen wegen. Daarnaast kan je gebruik maken van alle accessoires
- Lier AT200 (20 meter)
- Valblok Rebel (15 meter)
- Valblok Rebel Inox (15 meter)
- Adaptor om valblok Rebel te monteren op poot van driepoot AM100
- Katrol AT052
- Davit Arm groot en klein: Davit Arm uit 5 delen is de ultieme oplossing voor heffen en veiligheid. Met een verstelbare mast, lichtgewicht ontwerp en eenvoudige lierinstallatie. Een universeel ankerpunt en soepele kabelgeleiding voor een ongeëvenaarde veelzijdigheid en veilige toegang tot besloten ruimtes. We bieden zowel een grote Davit arm als een kleine Davit arm aan.
- Rollgliss touw (30 meter): Afdaal/evacuatieset Rollgliss met een 9 mm kernmanteltouw van 30 meter. De Rollgliss is op te hangen aan de ogen van driepikkel Rollgliss of m.b.v. een ander verankeringspunt. Standaard voorzien van een 3:1 reductie die het ophalen en afdalen lichter maakt met een totale afdaallengte van 10 meter.
Wetgeving besloten ruimten
Regelmatig gebeuren er ongevallen doordat werkgevers de risico’s in zo’n ruimte niet correct inschatten. Vreemd genoeg vind je nergens in de Belgische wetgeving een definitie of een letterlijke wetgeving om op een veilige manier een besloten ruimte te betreden, maar enkel aanwijzingen (Bron: Prebes). In Nederland en Frankrijk bestaan er wel duidelijke richtlijnen en voorschriften.
Voor België (Codex):
- In de Belgische Codex wordt dit onderwerp behandeld, zoals te zien is in 7 c, 1 en 2. Er is dus wel een kleine mate van regelgeving, maar de formulering is echter vaag.
Voor Nederland (Arbowet, Arbobesluit, Arboregeling):
- Arbobesluit artikel 3.5g gevaar voor verstikking, 3.5h veiligheid tankschepen, 3.6 vluchtwegen en nooduitgangen, 3.7 veilig gebruik vluchtwegen, 4.6 voorkomen ongewilde gebeurtenissen, 8.2 keuze PBM, 8.3 beschikbaarheid PBM
- Arboregeling paragraaf 4 Veiligheid aan op of in tankschepen
Voor Frankrijk:
- « Les espaces confinés » INRS ED967 juli 2006
- « Cuves et réservoirs », Recommandation CNAM, R 276
- « Pas de vie sans oxygène », ED 632
- « Ventilation des espaces confinés », ED 703
- « Moteurs diesel et pollution en espace confiné », ND 2239